بُخل آسمان و تشنگی بانه
تغییرات اقلیمی حالا دیگر تجربه زیسته خیلی از مردم جهان است و ایرانیان هم به خوبی تغییرات آب و هوایی را حس میکنند تا آنجا که اهالی مسنتر سنندج میگویند یادشان نمیآید که کی این موقع از سال، مرکز کردستان سفیدپوش برف نبوده است.
خشکسالی گسترده، در هر گوشهای از ایران اثری گذاشته است و در شهر مرزی بانه، کاهش نزدیک به ۶۰درصدی نزولات آسمانی، تابستانی خشک را رقم زد.
شهر بانه ماهانه ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار متر مکعب آب شرب مصرف میکند، که منبع تأمین این آب، دو سد بانه و عباسآباد است.
مدیران آب منطقهای کردستان میگویند اگر دو سد بانه و عباسآباد در حداکثر ظرفیت خود هم آب ذخیره داشته باشند، نوع تخصیصها سبب میشود تأمین آب شرب شهر بانه در شرایط مرزی، قرار بگیرد و در فصلهای مسافرپذیر، آب کافی در اختیار نداشته نباشد.
این یعنی اگر وضعیت بارشها طبیعی باشد و آب قابل استحصال پشت سد بانه و سد عباسآباد در تراز نرمال قرار گیرد، باز هم آب این شهر مرزی با حساسیت بالا تأمین میشود.
در شرایط غیرعادی مانند تابستانی که گذشت، آب شرب به شهر بانه نمیرسد و به این ترتیب اهالی این شهر روزهایی را تجربه میکنند که قطعی آب حتی به ۲۲ ساعت در روز هم میرسد.
طرح یک ایده جسورانه
شهرستان سقز در پاییندست بانه هم از خشکسالی آسیب دیده است، اما وضعیت توپوگرافیاش سبب شده است، بحران آب را به شدت بانه، تجربه نکند.
سد چراغویس در فاصله 17 کیلومتری شهر سقز، ظرفیت ذخیره ۸۵ میلیون مترمکعب آب را دارد و اینک حدود ۶۶ میلیون متر مکعب آب دارد.
ایده این است که برای حل و فصل بحران بانه، آب از سد چراغویس تامین شود، اما چنین طرحی فقط روی کاغذ ساده است؛ منطقه کوهستانی است و اختلاف ارتفاع به ۵۰۰ متر می رسد و مسیر بسیار سخت و صعب العبور است. از نظر اداری، طرح انتقال آب از سقز به بانه مطالعه نشده است و سندی برایش وجود ندارد و این یعنی پولی هم برای اجرای طرح در بساط نیست.
وقتی همه به صف میشوند
مدیران جهادی شرکت آب منطقهای کردستان ایده اولیه را با وزارت نیرو و شرکت مادرتخصصی مدیریت منابع آب ایران در میان میگذارند و با موافقت آنان، کار عملا آغاز میشود. تفاهمنامهای میان مشاور موج آب، قرارگاه سازندگی خاتم موسسه بعثت و کارفرما امضا میشود و همین یک برگ کاغذ میشود مبنای یک طرح آبرسانی کمنظیر به شرحی که خواهد آمد.
در شرایط عادی، این ایده باید مطالعه شود؛ مشاور برداشت میدانی و نقشهها را تهیه کند. سپس برای انتخاب پیمانکار مناقصه برگزار شود. بعد از انتخاب پیمانکار، اگر حرف و حدیثی در تامین مالی طرح وجود نداشته باشد، پیشپرداخت و سفارشگذاری کالاهای مصرفی بین ۶۰ تا ۹۰ روز زمان میبرد.
از اینجا ۳ ماه زمان لازم است تا پیمانکار به تجهیز کارگاه بپردازد و عملیات را آغاز کند. سرعت عملیات به تهیه و تصویب صورت وضعیتهای پیمانکار و پرداختهای کارفرما بستگی دارد.
در خوشبینانهترین حالت از روز تصویب طرح تا شروع عملیات اجرایی ۹ ماه زمان لازم است و در این طرح که دو ایستگاه برایش تعریف شده، عملیات اجرایی حداقل ۱۸ ماه زمان نیاز دارد.
به سادهترین بیان، یک طرح عمرانی با مختصات انتقال آب از سقز به بانه در نظام اداری اجرایی کشور ۲۴ ماهه که به ثمر برسد، یعنی همه دست به دست هم دادهاند و هیچکس و هیچکجا سنگاندازی نکرده است.
بنابراین، تعجب از اینکه عملیات اضطراری انتقال آب از سد چراغویس سقز به بانه کمتر از ۶ ماه به پایان رسیده است، جای ملامت ندارد.
همراستایی منافع سازمانی
طرح اضطراری انتقال آب به شهر بانه در دو فاز تعریف میشود؛ در فاز نخست قرار میشود آب از سد چراغویس به مخزن سد بانه برسد و ذخیره سد را افزایش دهد. در فاز دوم، این خط لوله انتقال آب ادامه یافته و مستقیما به تصفیهخانه شهر بانه متصل خواهد شد.
در فاز نخست، کنار دریاچه سد چراغویس، ایستگاه شماره یک طراحی شده که شامل یک مخزن هزارمتر مکعبی، یک بارج شناور و تاسیسات پمپاژ آب به ایستگاه شماره دو قرار دارد.
در ایستگاه شماره دو نیز یک مخزن یک هزار مترمکعبی و تاسیسات پمپاژ آب ساخته شده تا در نهایت آب سد چراغویس در ۲۲ کیلومتر لوله فولادی در دل زمین دفنشده، جریان پیدا کند و در پشت سد بانه رها شود.
به این سیاهه باید ریزهکاریهایی مانند تامین برق برای موتورپمپها، احداث اتاق کنترل، تامین شیرآلات، پمپ و تابلوی برق، عبور خط لوله از زمینهای معارضین، ناممکنبودن توقف تردد در جاده بانه سقز، عبور از تونل خان و… را افزود.
برای ترسیم مقیاسی از حجم کاری که انجام شده برای اینکه طرح اضطراری آبرسانی به شهر بانه به ثمر برسد، فقط کافیست بدانیم در برخی مقاطع، ۷۶ ماشین سنگین اعم از بیل مکانیکی و لودر و… در سه شفیت در چند جبهه مشغول فعالیت بودهاند.
عرفان عبداللهی، «معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقهای کردستان» میگوید: این طرح بدون قرارداد با مشاور و پیمانکار به اجرا درآمده و ۳۶هزار نفر ساعت کار مداوم شده تا تنش آبی بانه حل و فصل شود.
عبداللهی به تعدد دستگاههای دخیل در این طرح اشاره میکند و ادامه میدهد: این سمفونی موفق شد، چون هر یک از نوازندگان با بقیه هماهنگ و هم آوا شدند؛ وزارت نیرو، شرکت مدیریت منابع آب ایران، قرارگاه سازندگی خاتم، مهندسین مشاور موج آب، سازمان مدیریت و برنامهریزی، سازمان بازرسی، دیوان محاسبات، وزارت راه و شهرسازی، فرمانداری بانه، استانداری کردستان، شرکت توزیع نیروی برق استان، سپاه، بسیج، نیروی انتظامی، پلیس راهور فراجا دستگاه های نظارتی و امنیتی و… دست به دست هم دادند تا ظرف ۱۵۷ روز طرح به نتیجه رسید.
وی باور دارد آنچه در طرح اضطراری انتقال آب به شهر بانه رقم خورده، الگوی جدیدی از تعامل و همکاری بیندستگاهی است که هم رضایت مردم را در پی دارد و هم اتلاف منابع را به حداقل میرساند.
یک منبع پدافندی
عرفان عبداللهی در خصوص اینکه اگر شرایط بارش به وضع طبیعی بازگردد، آیا این ۱۳۰۰ میلیارد تومانی که برای انتقال آب از سقز به بانه هزینه شده، بیفایده و بیمصرف میشود؟ گفت: از نظر اصول پدافند غیرعامل، اتکا به یک منبع برای تامین آب شهر مرزی بانه خطاست و بنابراین حتی اگر وضعیت بارشها به حال طبیعی بازگردد و دوره ترسالی آغاز شود، این سرمایهگذاری از بین نرفته و پایداری تامین آب شرب بانه را تضمین میکند.
الگویی از همکاری
طرح آبرسانی اضطراری به شهر بانه به ثمر رسیده است؛ اما شاید مهمتر از رفع تشنگی بانه، ارائه الگویی کمتر تجربهشده در کشور از همکاری بیندستگاهی و مدیریت پروژه است.
آنچه که رقم خورده اثبات میکند مساله اصلی در بیشمار طرح نیمهتمام و ناتمام، نه فقدان دانش فنی و تکنولوژیک است، نه کمبود نیروی متخصص و نیروی کار، نه حتی کمبود منابع مالی و بودجه.
